Türkiye’de Arşivciliğin Tarihi
Modern anlamda arşivcilik konusunda ilk ciddi girişim, devrin Maliye Nazırı Safvetî Paşa‘nın 1845’te Enderun’daki tarihi belge ve defterleri bir düzen içine alma yönündeki çalışmasıdır. Tam manasıyla modern arşivcilik ise 1846’da Hazine-i Evrak Nezareti’nin kurulmasıyla başlar. Bu kurum bugünkü Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığının da çekirdeğini teşkil etmiştir.
Aynı sene arşivcilik çalışmaları için Bâb-ı Âlî’nin iç kısmında yüksekçe, rutubetsiz bir yer seçilir ve özel olarak imal edilen tuğlalar ile mükemmel bir bina yapılır. Nezaretin başına Hazine-i Evrak Nazırı olarak sadaret mektupçusu Es-Seyyîd Hasan Muhsin Efendi atanır. Türkiye’de modern arşivcilik bu zat ile başlamıştır denebilir.
Hasan Muhsin Efendi öncelikle, devletin mühim işlerine ait mahrem bilgileri ve devletin sırlarını ifşa etmeyecek, emin memurların tayin edilmesi gerekliliğini karara bağlattı. Ardından arşive dâhil olacak belgelerin tertibi ve arşivin çalışma tarzını belirten arşivcilik talimatını hazırladı. Bu arşivcilik talimatını 1849’da Hazine-i Evrak Nizamnamesi adıyla yayınlayarak Osmanlı’da arşivcilik çalışmalarını belli bir düzene soktu. Arşivde, her türlü anlaşmalar, padişah emirleri, iç ve dış meselelere ait yazışmalar, Divan-ı Hümayun defterleri (Bakanlar Kurulu Kararları), meclis takrirleri, mazbatalar, kanunlar ve benzeri devlet evrakı saklanıyordu. Nezaret, bir süre sonra Hazine-i Evrak Müdürlüğü unvanını almış ve arşivcilik çalışmaları Osmanlı Devleti’nin sonuna kadar bu isimle devam etmiştir.
İcra Vekilleri Heyeti Riyaseti Kalem-i Mahsus Müdüriyetine bağlı, Mahzen-i Evrak Mümeyyizliği 1922 yılında İstanbul’da kuruldu. 1923’te Hazine-i Evrak Mümeyyizliğine çevrilen kurum, 1927’de Hazine-i Evrak Müdür Muavinliği adı altında Başvekâlet müsteşarlığına bağlandı. 1933 Mayıs’ında Teşkilat Kanunu gereğince, Ankara’daki Evrak Müdürlüğü ile İstanbul’daki Hazine-i Evrak Müdürlüğü, Başvekâlet Evrak ve Hazine-i Evrak Müdürlüğü adı altında birleştirildi. 1937’de Hazine-i Evrâk’ın adı Arşiv Dairesi Müdürlüğüne dönüştürüldü. 1943’te Başvekâlet Arşiv Umum Müdürlüğü kuruldu. 1976yılında Başbakanlık Müsteşarlığına bağlı olarak Cumhuriyet Arşivi Dairesi Başkanlığı kuruldu. Bu dairenin görevi, 3473 sayılı kanuna tabi kurum ve kuruluşlarda var olan Millî Mücadele, TBMM Hükümeti ve Cumhuriyet dönemlerine ait arşiv malzemesini tespit etmek, arşivcilik disiplini esaslarına göre tanzim edip devletin ve bilim dünyasının hizmetine sunmak olarak belirlenmiştir.
1984 tarihli ve 3056 sayılı Başbakanlık Teşkilat Kanunu ile Cumhuriyet Arşivi, Osmanlı Arşivi ve Dokümantasyon Daire Başkanlıklarını kapsayan Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü kuruldu.
9 Temmuz 2018 tarih ve 703 Sayılı KHK ile Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü kapatılmış, 16 Temmuz 2018 tarih ve 11 numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile Devlet Arşivleri Başkanlığı kurulmuştur.